Historia Boliwii

Wstęp

Granice dzisiejszej Boliwii nie mają żadnego związku z prehiszpańskim, a nawet kolonialnym okresem jej historii i z metodologicznego punktu widzenia nie powinny być stosowane jako ramy zakreślające rozpiętość zainteresowań historią dziejąca się na tym obszarze przed ustanowieniem republiki w 1825 roku. Opowiadanie o prehiszpańskim etapie historii tego wycinka Ameryki Południowej powinno być szerszą opowieścią o kulturach i organizmach państwowych, dla których dzisiejszy kształt granic Boliwii nic nie znaczył. Wówczas jednak historia Boliwii np. w XIV i XV staje się tożsama z historią Imperium Inków jako całości, a jej późniejszy, kolonialny etap mógłby zostać opisany w pełni tylko poprzez analizę kompletnych dziejów Wicekrólestwa Peru. Zainteresowanie prekolonialną i kolonialną historią Boliwii powinno więc polegać na analizie historii połowy kontynentu południowoamerykańskiego, nie wspominając już o europejskich wątkach hiszpańskiego kolonializmu.

Ponieważ serwis ten podporządkowany jest przede wszystkim analizie teraźniejszości i przyszłości Republiki Boliwii w jej obecnych granicach, logika takiego myślenia nie została zachowana. Informacje historyczne przedstawione zostały tym samym wycinkowo (choć ze wskazaniem sposobu ich łatwego uzupełnienia). Dzięki temu jednak cała uwaga skupiona została na tych elementach historii Boliwii, które wiązały się z nią nie tylko kulturowo i organizacyjnie, ale również geograficznie.

Formowanie się wielkich kultur

Dynamiczne formowanie się wielkich kultur andyjskich rozpoczęło się między trzecim i drugim wiekiem przed Chrystusem, choć większość z nich, w formie zwykle znacznie mniej zaawansowanej pod względem technicznym i organizacyjnym, istniała już od wielu wieków, a nawet tysięcy lat. Na terytorium dzisiejszej Boliwii istniało kilka ośrodków kulturowych, z których należałoby wymienić co najmniej trzy główne: kulturę Chiripa, rozwijającą się u południowych wybrzeży jeziora Titicaca, szerszą terytorialnie i bardziej zaawansowaną technicznie kulturę Wankarani, koncentrująca swoją aktywność w okolicach dzisiejszego miasta Oruro, na północ i północny wschód od jeziora Poopo, oraz rozwijająca się także w sąsiedztwie jeziora Titicaca kulturę Tiahuanaco.

Najstarsza i największa z „boliwijskich” kultur, która dotrwała do początków naszej ery, to kultura Wankarani. Początki jej istnienia datuje się na co najmniej 1200 lat przed Chrystusem, a ostateczny zanik na II wiek po Chrystusie. Jej rozwój ograniczyły bardzo surowe warunki życia andyjskiego Altiplano, wyjątkowo silnie determinujące życie społeczności tego regionu do dziś dnia. Lud Wankarani na zaawansowanym poziomie opanował sztukę wyrobów ceramicznych, rzeźbę w kamieniu, a nawet proste formy hutnictwa miedzi. Rolnictwo oparte było się na hodowli i pasterstwie południowoamerykańskich wielbłądowatych, które stanowiły źródło mięsa, mleka i surowca odzieżowego. Poza swoim głównym ośrodkiem kultura Wankarani dopracowała się kilku mniejszych, wśród nich Pucara de Belen, Upsa-Upsa i Kella-Lollu.

Okres swobodnego rozkwitu znaczących kultur lokalnych, w tym kultury Wankarani i innych kultur nie tylko z regionu dzisiejszej Boliwii, kończy ekspansja rozwijającej się równolegle od mniej więcej 1000 roku przed Chrystusem, wspomnianej już kultury Tiahuanaco.

Imperium Tiahuanacota

Na przełomie II i I wieku przed Chrystusem, po długim okresie powolnego ewoluowania, Tiahuanaco wkracza dynamicznie w drugą fazę swojego rozwoju, którą można określić jako miejską. Powstaje najważniejsza osada i sąsiadujące z nią dwuczęściowe (Akapana + Puma-punku), monumentalne centrum religijne, którego ruiny, znajdujące się w odległości kilkudziesięciu kilometrów od dzisiejszych wybrzeży jeziora Titicaca, można oglądać do dziś.

Tiahuanaco zaczęło przekraczać granicę swojej stolicy. Powstawały kolejne miasta; Ojje, Konko-Wankani i Lucurmata. Aż do VII wieku naszej ery trwał dynamiczny rozwój Tiahuanaco, polegający głównie na pokonywaniu kolejnych etapów rozwoju organizacyjnego i technicznego, m. in. w dziedzinie metalurgii, w której dzięki jednoczesnej eksploatacji miedzi i cyny osiągnięto umiejętność wytapiania brązu. Wraz z brązem, którego wykorzystanie wpłynęło w istotny sposób na usprawnienie technologii wojskowej, przyszedł przełom i początek fazy imperialnej.

OD VIII do X wieku naszej ery Imperium Tiahuanaco znajdowało się, jako względnie jednolity i spójny organizm państwowy, w fazie największej ekspansji terytorialnej i u szczytu rozwoju organizacyjnego i technicznego. W tym czasie jego granice obejmowały na południu północne krańce dzisiejszego Chile, na północy południowe ziemie dzisiejszego Peru, na wschodzie dolinę Cochabamby, a na zachodzie sięgały wybrzeży Pacyfiku.

Upadek Imperium wiązany jest przede wszystkim z pojawieniem się zmian klimatycznych, które rozpoczęły się w połowie X wieku naszej ery stopniowym zmniejszaniem się ilości opadów, co doprowadziło ostatecznie do wielkiej suszy w latach 1250 – 1310. Spowodowana suszą klęska żywiołowa doprowadziła do rozproszenia społeczności, wyludnienia miast i załamania się struktur organizacyjnych organizmu państwowego.
Zgodnie z inną z hipotez wody jeziora Titicaca, które sięgały w owym okresie centralnej osady Imperium, zaczęły się cofać, co miało być jedną z głównych przyczyn upadku kluczowego dla Imperium miasta, a następnie całego Imperium. Królestwa Collasuyo
Upadek Tiahuanaco spowodował powstanie licznych, w znacznej mierze niezależnych i często rywalizujących ze sobą ośrodków etnicznych, położonych na rozległym obszarze od Cuzco do Potosi. Najważniejsze z nich to: